(Lowy Interpreter - 9/9). Cam kết của Thủ tướng Malcolm Turnbull về đăng cai Hội nghị cấp cao ASEAN – Úc vào năm 2018 là dấu hiệu cho thấy Úc muốn có một vai trò chủ động và công khai hơn trong việc định hình trật tự khu vực Đông Nam Á. Với việc chú trọng tăng cường quan hệ kinh tế và thúc đẩy mối liên kết giữa các doanh nghiệp Úc và ASEAN, Thủ tướng Turnbull hy vọng Hội nghị cấp cao này sẽ tiếp tục phát triển quan hệ Đối tác Chiến lược ASEAN - Úc ký năm 2014.
Nhưng trước cuộc họp năm 2018, Úc cần phải tiến hành một kế hoạch vững chắc để nâng cao mối quan hệ chiến lược với ASEAN và các nước thành viên. Australia phải quan tâm nghiêm túc đến kiến trúc chiến lược và chính trị của Đông Nam Á trong Sách trắng về đối ngoại và thương mại sắp tới. Việc giữ cho chính quyền mới của Mỹ tích cực can dự vào khu vực cũng nên là một ưu tiên hàng đầu.
Trước chuyến thăm Lào, Thủ tướng Turnbull cho biết “sự thịnh vượng và ổn định trong tương lai của Úc sẽ được đảm bảo tốt nhất khi Úc can dự tích cực ở khu vực và định hình chiều hướng khu vực”. Phát biểu này là sự thay đổi đáng kể so với lập trường thụ động trong Sách Trắng năm 2003, trong đó Chính phủ Úc chỉ cam kết “tìm kiếm cơ hội để Úc tham gia năng động hơn vào hợp tác khu vực ở Đông Á với các hình thức sẵn có”. Sự thay đổi này cần được nắm bắt kịp thời và chuyển thành chương trình thống nhất và đầy tham vọng về sự gắn kết của Úc với các nước ASEAN.
Môi trường chiến lược trong khu vực đã thay đổi rất nhiều kể từ năm 2003, và nhu cầu cấp thiết để Úc đóng một vai trò hàng đầu là mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Một trong những cách Úc có thể làm là khuyến khích các Hội nghị cấp cao Đông Á do ASEAN dẫn dắt trở thành hình thức trao đổi tự do hơn giữa các nhà lãnh đạo. Các quan điểm cần được nêu thoải mái hơn, thay vì những tuyên bố mang tính hình thức và có kịch bản chặt chẽ.
Hội nghị cấp cao ASEAN là cuộc chơi duy nhất ở Châu Á, mang lại các nhà lãnh đạo khu vực cơ hội xây dựng lòng tin hiếm hoi. Nhưng sẽ không hữu ích nếu để các nhà lãnh đạo ASEAN cùng lãnh đạo Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Nga, Hàn Quốc, Australia và New Zealand đọc các tuyên bố đã được chuẩn bị sẵn. Một Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) năng động, đổi mới và can dự chiến lược cần phải trở thành mặt trận và trung tâm chiến lược ASEAN của Úc, và là chìa khóa để giữ cho nhóm này có liên quan và có khả năng đối phó với những thách thức của khu vực.
Hội nghị cấp cao ASEAN - Úc có thể sẽ diễn ra trong vòng 18 tháng tới. Sẽ có nhiều thay đổi từ nay đến đầu năm 2018. Thủ tướng Úc cần phải củng cố tham vọng của Úc bằng cách đi thăm các nước Đông Nam Á thường xuyên hơn, không chỉ dự các hội nghị đa phương bắt buộc. Chưa có Thủ tướng Úc nào tiến hành một chuyến thăm riêng rẽ đến Việt Nam kể từ sau Thủ tướng John Howard, trong khi Việt Nam là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Úc và đối tác chiến lược quan trọng trong vấn đề Biển Đông. Tương tự đối với Thái Lan, một đối tác thương mại lớn của Úc và thành viên chủ chốt của ASEAN. Ngược lại, một loạt các nhà lãnh đạo Đông Nam Á đã đến thăm Úc trong 5 năm qua, từ Việt Nam, Indonesia, Thái Lan, Myanmar, Brunei, đến Malaysia và Singapore.
Úc cũng cần phải khuyến khích chính quyền mới của Mỹ tiếp tục can dự chặt chẽ ở khu vực Đông Nam Á. Dưới thời Tổng thống Obama và chính sách xoay trục, Mỹ đã tăng cường đáng kể cam kết của mình, kể cả tại Hội nghị cấp cao Mỹ - ASEAN tổ chức tại Sunnyland năm 2016. Hiện không rõ Chính phủ tiếp theo của Mỹ có tiếp tục dành ưu tiên cho khu vực Đông Nam Á hay không. Nếu bà Clinton nắm quyền thì có khả năng Mỹ vẫn duy trì chính sách tái cân bằng, nhưng theo một báo cáo gần đây từ Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế thì vẫn có sự mơ hồ về mục đích của chính sách này và cách thức thực hiện. Đây không phải là một tín hiệu tốt cho một sáng kiến chính sách cao cấp như vậy. Úc sẽ cần phải đóng một vai trò quan trọng trong việc thuyết phục Tổng thống mới của Mỹ can dự một cách xây dựng vào các thể chế khu vực và khu vực nói chung.
Úc có kiến thức chuyên sâu về các vấn đề kinh tế, chiến lược và chính trị khu vực Đông Nam Á. Úc có lợi thế về sự gần gũi về địa lý. Nhưng các lợi ích lâu dài sẽ không xuất hiện nếu không có nỗ lực. Úc cần phải suy nghĩ nhiều hơn về những gì Úc muốn đối với trật tự khu vực, cách để đạt được điều đó, cũng như vị trí của Úc trong trật tự đó. Bước đầu tiên là cần tăng gấp đôi các mối quan hệ của Úc với ASEAN và Đông Nam Á.
